Đền Chín Gian ( Tến Cẩu Hoòng ) là một ngôi đền lớn của đồng bào Thái khu vực Tây Bắc Nghệ An được xây dựng vào đầu thế kỷ XIV trên núi Pù Chò Nhàng gọi là Tến Pỏm - Đền trên núi- thuộc bản Khoẳng cách vị trí Đền hiện nay 5 km về phía Tây. Theo tín ngưỡng dân gian, đền thờ thần Trời( Thẻn Phà Màng Xỉ Đả( con gái Trời ) và Tạo Ló Ý- người có công lập bản lập mường. Cuối thế kỷ XVIII di dời đến vị trí hiện nay trên đỉnh Pù Căm( Núi Vàng ) tục gọi là Pù Quái ( Núi Trâu) thuộc bản Piếng Chào xã Châu Kim huyện Quế Phong ( Nghệ An). Đền được kiến trúc theo kiểu nhà sàn dân tộc Thái truyền thống,có 9 gian tượng trưng cho 9 mường trong vùng nên trong dân gian vẫn thường gọi là Tến Cẩu Hoòng- Đền chín gian *. Hàng năm đền có hai kỳ tế lễ, vào dịp tháng Hai đầu năm âm lịch và tháng Tám vào dịp Pò Hàu Cắm. Trong các kỳ tế lễ, ngoài phần hội được tổ chức tưng bừng náo nhiệt trong thời gian ba ngày mở hội là những nghi lễ chính mang đậm bản sắc văn hoá và tín ngưỡng của đồng bào Thái trong khu vực được tổ chức hết sức trang nghiêm. Mở đầu lễ tế là Lễ tắm trâu tại bến Tà Tạo dưới chân núi Pu Quái và Lễ chém trâu ( Phắn Quái)- một nghi lễ quan trọng trước khi vào lễ tế chính được tổ chức vào buổi sáng sớm ngày đầu tiên ngay trước sân đền.
Không như lễ đâm trâu của đồng bào Tây Nguyên, Lễ chém trâu trong lễ hội Đền chín gian được tổ chức đơn giản hơn.Theo thông lệ ngày trước, mỗi kỳ tế lễ mỗi mường góp một con trâu. Vào ngày lễ, các mường cột trâu đã được tắm rửa sạch sẽ và choàng lên lưng tấm vải đẹp vào cọc trước sân đền. Con trâu dùng trong Lễ chém trâu là trâu mộng đưa từ Mường Tôn( mường chủ trong chín mường tại đây) :Bưởn xì Tạo háy nẹp- Bưởn pẹt Tạo phắn quái . Dịch nghĩa:Tháng Tư Tạo gong trâu nấu rượu-Tháng Tám Tạo giết trâu tế lễ.
Vào lễ, người chủ lễ (mo cả) mặc trang phục lễ màu trắng ( Xựa tẩy) đi ba vòng quanh con trâu đã được ràng chặt vào chiếc cọc gỗ lớn chôn trước sân Đền , vừa đi vừa đọc bài khấn bằng tiếng dân tộc Thái. Theo sau là những người có chức vị trong xã hội ở các mường. Sau khi đọc xong bài khấn thần linh, một thầy Mo trong số những thầy Mo tham gia Lễ tế có sức khoẻ dùng chiếc rìu sắc bổ thẳng vào đốt xương cổ nơi tiếp giáp với xương sọ trâu- Trâu dùng trong lễ được thui lông chứ không lột da như cách mổ thịt thông thường.Thịt trâu làm xong, nấu chín trong những chiếc vạc lớn chia đều thành chín phần để làm lễ tế tại chín gian trong đền cùng với 9 chum rượu cần dùng bằng nước sông đựng trong ống nứa múc từ bến Tà Tạo chân núi Pù Quái .Sau khi là lễ tế thịt xong , mọi nghi thức tế lễ khác trong lễ hội mới chính thức bắt đầu.Theo quan niệm, con trâu mộng hiến tế trong lễ Chém trâu nếu gục xuống chỉ sau một nhát bổ, năm đó xem như mọi việc đều tốt lành, vạn vật sinh sôi, mùa màng no đủ , người người khoẻ mạnh...
Cùng với lễ hội Đền chín gian mới được khôi phục và tổ chức nhằm đáp ứng nguyện vọng của đồng bào các dân tộc trong khu vực với những giá trị văn hoá tinh thần mang đậm bản sắc dân tộc. Lễ chém trâu trong lễ hội đã và đang từng bước được khôi phục và tổ chức dựa theo những tín ngưỡng dân gian.Đây là một sinh hoạt văn hoá có ý nghĩa hết sức quan trọng trong đời sống tâm linh cần được quan tâm nghiên cứu với xu hướng tiết kiệm gọn nhẹ, nhưng không làm mất đi những giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào các dân tộc miền tây Nghệ An./.
April 8th 2013, 17:16
December 18th 2009, 09:13
